Alonso III de Fonseca

O tempo fixo que este prelado seguise vinculado a Compostela como especial referencia, algo que se forxou desde o mesmo momento da súa fundación a partir da Bula de Clemente VII (1526). En todo caso, a evocación a este prelado en relación coa súa familia, tanto na súa liña paterna como materna, é algo que se pon de relevo nesta cidade. Na portada do claustro da Catedral, o que se fai ver é o paralelismo co seu pai (J. M. García Iglesias, 2013, pp. 167-168). En tanto, no que se pon particular énfase no Colexio de Santiago Alfeo é na relación coa súa nai. Así, a bóveda que ampara o vestíbulo presenta na súa parte central as armas dos Ulloa (A. Fraguas Fraguas, 1995, p. 119), vinculadas con María de Ulloa. Esta, por outra banda, está á beira do seu fillo na serie de medallóns do lado occidental do claustro (J. M. García Iglesias, 1995, p. 34), é dicir, na zona que se atopa en fronte do acceso ao mesmo e, por tanto, no lugar supostamente máis visible. Pero, aínda sendo así, as armas que presiden a portada colexial e o edificio enteiro son as cinco estrelas que distinguen aos Fonseca.

O claustro universitario encargoulle ao pintor alemán Crispín de Evelino, quen xa fixara a súa residencia nesta cidade cara a 1628, un retrato do que se recoñece como “fundador da Universidade”. Sábese que aquela obra, hoxe perdida, “… ha copiar o rostro polo retrato que está no aposento Reitoral e ha pintalo de corpo enteiro, sentado nunha cadeira e dosel e bufete coa súa alfombra e almofada aos pés, de cores de carmesí e outras que mellor pareza, finas, ao óleo” (P. Pérez Costanti, 1930, p. 162).

Rematado o cadro no ano seguinte, encargouse o marco, “coas súas letras ao redor do nome do Sr. fundador Don Alfonso de Fonseca e Acevedo”. Tamén se dispón agora a súa localización: “á cabeceira do lugar que o Reitor ten en Claustro” (P. Pérez Costanti, 1930, p. 160). Polo demais, este retrato debe considerarse o modelo que se segue para a realización doutros posteriores.

Así, nese sentido, Plácido Fernández Erosa, a instancias de Fernández Varela -por entón “Colexial Teólogo no maior de Fonseca e actual Reitor do seu Colexio”- fixo por 1799 un debuxo a plumiña do mesmo do que parte o gravado de Tomás López Enguidanos (E. Fernández Castiñeiras, 1991, pp. 239, 691).

Neste sentido, Fernández Varela escribe: “… he procurado contribuir también por mi parte a hermosear esta edición, costeando la lámina que presenta el retrato del Señor Fonseca, según está en la sala Rectoral de este Colegio, para que con las prendas de su grande alma puedan verse también las facciones de su magestuosa y agradable fisonomía…”. O primeiro obxecto deste retrato, pasado a gravado, foi o de utilizalo nun texto relativo a Fonseca (M. Fernández Varela, 1799, pp. 1, 4-5.).

Por ese mesmo momento, Plácido Fernández Erosa pintou outro retrato do prelado -que debe de seguir, en liñas xerais, o feito por Evelino Crispín-, tamén custeado por Fernández Varela e que se destinou á Biblioteca da Universidade. Nel disponse a Alonso de Fonseca na súa librería, pasando as páxinas dun libro disposto sobre un atril e conta coa firma do seu autor.

Parece ser que nun primeiro momento, alá por 1799, a Universidade non situou na Biblioteca -o lugar para o que fora feito- este lenzo e haberá que agardar ata 1810 para que deixe de estar na sala dos libros prohibidos e se expoña dentro de dita biblioteca “como un dos benfeitores deste Estudo Xeral” (A. Neira de Mosquera, 1850, p. 19). É máis, dispoñerase entón “que se coloque agora, aínda que sen marco, á beira oposta correspondente ao lugar que ocupa o do Sr. Figueroa” e, por iso, ocupando un lugar principal (C. Varela Orol, 2007, p. 62).

Tamén cabe relacionar con Fernández Erosa o retrato que hoxe preside a Sala de Xuntas da Reitoría, que orixinariamente debeu de pertencer ao Colexio de Fonseca.

Un dos dous grandes medallóns que poden verse na parte alta da portada do antigo edificio da Real Universidade (a actual Facultade de Xeografía e Historia) representa a Alonso de Fonseca. E tamén, en forma de medallón, amósase no Paraninfo. Un retrato, en forma de busto, pode verse na Facultade de Medicina, neste caso en forma de busto. E nesta mesma liña de acción cabe encadrar tamén a vidreira que mostra a figura do prelado no Salón de Graos do antigo Colexio de San Xerome. Esta obra encádrase nese período de remodelación dos seus espazos, culminado en 1974, que levou a convertelo en sede da reitoría.

Tamén hai un retrato de Alonso III de Fonseca que se fixo para a Sala de Xuntas da Facultade de Filosofía e Letras, realizado por Antonio Moragón quen o data en 1973. Prescíndese neste caso do encadre propio da aclamación utilizada nas obras anteriores. A imaxe do prelado disponse de perfil, sentado ante unha mesa cuns documentos na man, cos que se alude á súa fundación universitaria. Sobre a devandita mesa pode verse unha imaxe de Santiago o Maior na súa condición de peregrino, dous libros e unha das páxinas do documento que manexa o prelado. Como fondo preséntase a portada do Colexio de Santiago Alfeo e, máis arriba, o seu escudo persoal.

Tamén na celebración do Quinto Centenario da Universidade se lle quixo outorgar un especial protagonismo a quen foi o fundador do Colexio de Santiago Alfeo, encargándose para iso a Ramón Conde (1996), que o presenta sedente en actitude reflexiva incidíndose neste caso na súa relación con Erasmo, dado que mantén sobre unha das súas pernas o volume correspondente ao Enchiridion militiis christiani (1503). Con iso Fonseca aparece ante nós como un meditabundo humanista (Vid. J. M. García Iglesias, 2016, pp. 155-159).

J. Couselo Bouzas, 1950: J. Couselo Bouzas, La Pintura Gallega, A Coruña (Porto y Cia. Editores), 1950.

E. Fernández Castiñeiras, 1991: E. Fernández Castiñeiras, Un siglo de pintura gallega: 1750-1950 (Tesis doctoral inédita dirigida por J. M. García Iglesias.), Santiago de Compostela (Universidade de Santiago), 1991

E. Fernández Castiñeiras, 1999: E. Fernández Castiñeiras, “ Plácido Fernández Arosa”, en A. Pulido Novoa (dir.), Ata o Romanticismo. Artistas Galegos pintores, Vigo (Nova Galicia Edicións), 1999, pp. 261- 293.

E. Fernández Castiñeiras, 2002: E. Fernández Castiñeiras, “Retrato de Don Alonso III de Fonseca”, en (Catálogo de Exposición) Los Arzobispos de Toledo y la Universidad Española, Toledo (Universidad de Castilla-La Mancha), 2002, pp. 254-255.

E. Fernández Castiñeiras, 2007: E. Fernández Castiñeiras, “O retrato. Un xénero na vida universitaria”, en (Catálogo de Exposición) Sigillum Memoria e identidade da Universidade de Santiago de Compostela, Santiago de Compostela (Universidade de Santiago de Compostela) , 2007, pp. 33-47.

M. Fernández Varela, 1799: M. Fernández Varela, Oración que a la inmortal memora del Sr. D. Alonso de Fonseca. Arzobispo de Santiago y Toledo… dico…, Madrid (Imprenta Real) 1799.

A. Fraguas Fraguas, 1995: A. Fraguas Fraguas, O Colexio de Fonseca, Santiago de Compostela (Universidad de Santiago), 1995.

J. M. García Iglesias, 1995: J. M. García Iglesias, “El Colegio de Fonseca”, en (Catálogo de Exposición) Gallaecia Fulget. V Centenario da Universidade de Santiago de Compostela (1495-1995), Santiago de Compostela (Universidade de Santiago de Compostela), 1995, pp. 28-39.

J. M. García Iglesias, 2013: J. M. García Iglesias, Secretos de Catedral. La basílica de Santiago de Compostela a través de los tiempos y espacios, Santiago de Compostela (Consorcio de Santiago, Alvarellos Editora), 2013.

J. M. García Iglesias, 2016: J. M. García Iglesias, Minerva, la Diosa de Compostela. Espacios y obras a relacionar con el saber, Santiago de Compostela (Andavira Editora- Consorcio de Santiago), 2016.

A. Neira de Mosquera, 1850: A. Neira de Mosquera, Monografías de Santiago: Cuadros históricos.-Episodios políticos.-Tradiciones y leyendas.-Recuerdos monumentales.-Regocijos públicos.-Costumbres populares, Santiago (Imp. de la Viuda de Compañel e Hijos), 1850. Se cita desde la siguiente edición: …Santiago de Compostela (Ara Solis. Consorcio de Santiago), 2000.

P. Pérez Costanti, 1930: P. Pérez Costanti, Diccionario de artistas que florecieron en Galicia durante los siglos XVI y XVII, Santiago (Imp., Lib. y Enc.del Seminario C.Central), 1930.

P. Pérez Costanti, 1901: P. Pérez Costanti, “D. Plácido Fernández, pintor”, El Eco de Santiago, 24-VII-1901, núm. 1909.

C. Varela Orol, 2007: C. Varela Orol, A Biblioteca Pública da Real Universidade de Santiago de Compostela, Santiago de Compostela (Universidade de Santiago de Compostela), 2007.

J. M. García Iglesias, 2016: J. M. García Iglesias, Minerva, la Diosa de Compostela. Espacios y obras a relacionar con el saber, Santiago de Compostela (Andavira Editora- Consorcio de Santiago), 2016, pp. 155-159.