O Paraninfo: Minerva

O Paraninfo conta no seu teito con tres pinturas. É esta a de maiores dimensións. Está presidida pola imaxe sedente de Minerva, nunha escena que en certo modo evoca o relevo que centra a portada. Tamén aquí nos atopamos cunha deusa sedente, en relación coa cal deben entenderse os tres alados xenios que se atopan ao seu lado: un deles porta a súa lanza e escudo, atendendo á súa condición bélica, mentres que outros dous teñen entre si unha rama de oliveira, en alusión ao relato de que Minerva, achegando a oliveira, se converteu en protectora de Atenas no canto de Neptuno. Un longo filacterio completa esta parte da composición.

E, se na fronte do edificio Minerva coroa aos estudantes, aquí ofrécelles coñecemento a través dun longo pergamiño, compendio de sabedoría, que se dispón a coller un neno, alusión ao discente que se mantén de pé sobre o colo dunha muller vestida de verde que simboliza a propia Universidade galega. Tamén deben relacionarse con este centro compostelán os tres nenos que comparten estudos ás súas costas.

Como pano de fondo, na parte central e no alto, pode verse un templo monóptero que debe entenderse como dedicado á Sabedoría. Na súa parte visible pode verse sustentado por catro columnas. Nas súas inmediacións atópanse outros tres nenos, ou xenios. Dous deles son representados chamando coas súas trompetas. Nun caso, as ás -concretamente o que está supostamente nunha posición máis baixa- son as propias da bolboreta que se interpretaron como atributos das Horas, comentando respecto diso Vasari que non hai ninguén máis lixeiro e que fuxa antes (G. de Tervarent, 2002, p. 40).

A lectura desta parte central cabe desagregala distinguindo a parte da presidencia -que é onde senta o profesorado e, sobre todo, os doutores- e a dedicada ao público, onde se supón a presenza do alumnado. Pois ben, cara a esa zona posterior un xenio, tamén con ás de bolboreta, lanza libros cara aos alumnos, ofrecéndolles deste xeito aprendizaxe.

Na parte do profesorado o que se testemuña é o recoñecemento. Por iso, cara a aí, oriéntase un xenio portando un diploma. Outro -neste caso, con ás de bolboreta- ofrece unha barreta de doutor que alude, pola tripla cor da súa parte superior, aos tres doutorados que por aquel entón outorgaba a Universidade de Santiago: Dereito (vermello), Medicina (amarelo) e Farmacia (morado). Un terceiro, disposto na posición máis elevada próximo ao voo dunha aguia que porta unha coroa de loureiro, alude a que ser laureado é signo de mestría.

Os xenios con ás de bolboretas deben relacionarse co simbolismo propio da bolboreta que na masonería se entende que ten un significado de transformación ou renacemento (D. Grustan, 1997, pp. 337-347). Unha aguia, neste caso voando, representa para os masóns brillo e claridade viva: facer voar a aguia, segundo a expresión hermética, é facer brillar a luz, liberándoa do seu envoltorio escuro e levándoa á superficie. A aguia é considerada pola masonería como un símbolo do valor e da intelixencia (Fulcanelli, 1973, p. 314). Tamén é símbolo da prontitude e da elevación do pensamento, así como da virtude (G. de Tervarent, 2002, pp. 31-33), significando tamén “a unión da visión suprema e do supremo poder” (E. Wind, 1972, p. 232).

Ademais, o modo de compoñer resulta ilustrativo. Minerva, a Universidade e un xenio configuran un grupo; os xenios que acompañan a deusa son tres; tres tamén son os que, desde as proximidades do templo, nos convocan; tres son os estudantes que están ás costas da alusión, desde unha figura feminina, á Universidade (posiblemente referencias ao Dereito, Medicina e Farmacia que, como se dixo, eran os estudos de principal importancia en Compostela); e tres os que supoñen recoñecemento ao profesorado: o diploma, a barreta e o loureiro. Sabida é a querenza masónica por este número. Non debe pasar desapercibido tampouco, desde esta mesma liña interpretativa, o feito de que sexan catro as columnas sobre as que se sustenta o templo. E é que, en palabras de Agrippa, “Os pitagóricos chaman Tetracto ao número cuaternario e prefíreno a todas as virtudes dos demais números, porque todos os fundamentos -tanto das cousas artificiais como das naturais e divinas- son cadrados” (H. C. Agrippa de Nettesheim, 1533, II, p. 11).

Este plafón central, mixtilíneo no seu perímetro, conxuga a forma dun octógono de lados desiguais de tal modo que aproxima o seu contorno ao dun rectángulo cos seus ángulos cortados, coa disposición de catro semicírculos iguais na parte media dos catro lados maiores. Así, xérase un espazo grandioso no que comparten sentido o octógono e o círculo; a esa forma alude a visión dos catro semicírculos que, sumados dous a dous, xeran “dous ceos”, algo que ten un certo significado desde o discurso masónico no que se adoita aludir a distintos ceos.

O plafón principal dispón nos seus catro ángulos outras tantas figuras espidas, en pé, mostrando nas súas mans uns motivos vexetais que non sinalan símbolo de loita ningunha: a natureza foi dominada e, deste xeito, aparece na banda ornamental segmentada en catro partes, que rodea esta superficie principal e central. Catro triángulos, un a cada ángulo, no espazo existente entre o plafón e a citada banda decorativa móstranos, tamén, un motivo decorativo que culmina en cada caso cunha flor tripla, cal flor de lis, motivo do gusto da masonería. Cabe insistir, unha vez máis, no valor do tres, ao que tanto sentido dá a masonería como expresión da síntese espiritual que nace de combinar as calidades do un e do dous, por aludir á orde intelectual e espiritual da divindade (J. C. Daza, 1997, pp. 376-377). A relación entre a flor de lis e a masonería é cuestión coñecida; aséntase na interpretación que a esta planta lle dan os alquimistas como símbolo da árbore da vida, da perfección, da luz... (Vid. J. M. García Iglesias, 2016, pp. 394-396 ).

H. C. Agrippa de Nettesheim, 1533: H. C. Agrippa de Nettesheim, De occulta philosophia libri tres. Colonia, 1533

http://www.bibliotecapleyades.net/cienciareal/agrippa/agrippa2.htm

Se cita desde:

http://es.scribd.com/doc/2536308/Agrippa-Cornelio-Filosofia-Oculta-Volumen-2

J. C. Daza, 1997: J. C. Daza, Diccionario Akal de la Francmasonería, Madrid (Akal), 1997

Fulcanelli, 1973: Fulcanelli, Las moradas filosofales y el simbolismo hermético en sus relaciones con el arte sagrado, Barcelona (Plaza y Janés), 1973.

J. M. García Iglesias, 2016: J. M. García Iglesias, Minerva, la Diosa de Compostela. Espacios y obras a relacionar con el saber, Santiago de Compostela (Andavira Editora- Consorcio de Santiago), 2016.

D. Grustan, 1997: D. Grustan, “El alter ego de la mariposa”. Bol. SEA., 20 (1997), pp. 337-347.

G. de Tervarent, 2002: G. Tervarent, Atributos y símbolos en el arte profano. Diccionario de un lenguaje perdido, Barcelona (Ediciones del Serbal), 2002.

E. Wind, 1972: E. Wind, Los misterios paganos del Renacimiento, Barcelona (Barral Editores), 1972.