Salón de Graos do Colexio de San Xerome
Esta sala rectangular, disposta na planta baixa dun edificio colexial, tivo como primeira función a de ser, a partir de 1665, unha capela á que asistían os vinte e catro colexiais aquí residentes presididos por un vicerreitor. Entre 1735 e 1745 faría as funcións propias para a consecución de graos, algo que previamente se facía na Catedral, na chamada capela de don Lope de Mendoza.
O colexio é suprimido como tal en 1840 e é agregado á Universidade, o que o levou naquel momento a quedar baleiro. No ano 1849, por Real Orde, créase a Escola Normal Superior da Universidade Literaria de Santiago, o que levará a que esta planta baixa se reservase ao ensino de nenos, en tanto que os estudos de Maxisterio se facían na primeira planta.
Ao converterse en 1975 en Reitoría, a este espazo outórgaselle a función de Sala de Claustros. Isto levou a incorporar a este lugar a recreación dun retablo e ambón, á colocación do cadeirado reitoral e a completalo con distinto mobiliario: esculturas, pinturas, vidreiras e alfombras. Desde os anos 1979-1980 denomínase Salón de Graos.
Foron fundamentalmente os profesores Lucas Álvarez -tamén reitor-, Otero Túñez e Díaz y Díaz os que se encargaron de reformular este espazo para que tivese o nobre e académico aspecto que hoxe o distingue.
A recreación do retablo para presidir este espazo e dun ambón para outorgar, desde tal sitio, a palabra a quen corresponda, supón unha parte importante da obra. Sábese que as salomónicas columnas que o encadran, así como outras pezas del, así como as pezas coas que se concibiu o ambón, “proceden dunha igrexa da comarca de Silleda” (M. C. Díaz y Díaz, 1980: 51). Estamos ante elementos barrocos dun retablo moi probablemente dedicado á Virxe María, segundo se deduce dos motivos que ornamentan o citado ambón.
É máis, nos laterais dese ambón hai dúas inscricións que nos din: "Fíxose este altar en 1669" (lado esquerdo) e "adaptouse e restaurouse en 1975" (lado dereito). Estas precisións introdúcense, probablemente, por criterio do catedrático de Historia da Arte, Ramón Otero Túñez, tan interesado e bo coñecedor do mundo do retablo galego desa época.
O Crucificado que preside esta parte do conxunto formaba parte da imaxinería do retablo do Colexio de Santiago Alfeo que foi realizado entre 1603 e 1608 por Juan Davila e Gregorio Español -os autores, tamén, do coro da Catedral que hoxe está en San Martiño Pinario. Polas características estilísticas que ten, entendeuse como obra de Gregorio Español (M. D. Vila Jato, 1983: 105-106; M. D. Vila Jato, 1995: 133 ).
Por tres das paredes que configuran a planta rectangular desta sala, recolocouse parte do cadeirado do antigo Salón Reitoral -ata 33 cadeiras-, antes no edificio central da Universidade, a actual Facultade de Xeografía e Historia. Trátase dunha obra realizada no cuadrienio do abade de Oseira don frei Facundo Cornejo (1791-1794). Dise no Libro de Obras de Oseira que foron dous os mestres que fixeron previamente a planta. “Un tallista de Santiago” e un “ensamblador do Porto”: 320 reais ao compostelán, e 480, ao de Porto (F. J. Limia Gardón, 2006 : 115 ). É probable que o denominado “tallista de Santiago” fose Agustín Trasmonte, quen en 1791 fixo o cadeirado de San Francisco e en 1788-1789, o ouro dos racioneiros do Sancti Spiritus, situado na igrexa da Universidade, sobre a entrada, aos pés dese templo (J. M. García Iglesias: 2019: ). Sábese, ademais, que é obra realizada por Santiago García, da freguesía de Oseira. Tamén é cuestión coñecida, grazas á investigación de Limia Gardón, que se fixo “… de madeira do Brasil; que se comprou na devandita cidade do Porto, e tróuxose por mar ata a vila de Padrón onde se pagou o frete da embarcación. Desde a devandita vila conduciuse en carros ata o lugar do Arenteiro pagando por cada quintal a dez e oito reais. E desde o devandito Arenteiro (lugar da parroquia de Barrán, no concello de Piñor) en bois a este mosteiro. Tivo de custo esa madeira, frete de mar e condución por terra vinte e sete mil novecentos reais” (F. J. Limia Gardón, 2006: ). A madeira comprada en Porto custou 26.900 reais; era madeira de Pau Santo rosa (de cor branca amarelada), algo que, nun templo conventual dos monxes do Císter, cos seus hábitos brancos, debía de configurar un moi adecuado marco para as súas diarias oracións e cánticos. O custo final deste cadeirado ascendeu aos 88.312 reais (F. J. Limia Gardón, 2006:114-116). Mágoa que o verniz co que se tinguiu posteriormente minorase a calidade cromática de tan bela madeira.
Nos esquinais do cadeirado encáixanse vitrinas depositarias dalgúns obxectos relacionados co Gabinete de Curiosidades desta Universidade (A. Bugallo Rodríguez, 1995: 156-161).
Na parte da Presidencia tamén poden verse a maza da Universidade, símbolo de autoritas, de autonomía e xurisdición, que provén do século XVI (C. Pereira, J. Suárez Otero, 1996: 86-87 ). Tamén está aquí a vara do mestre de cerimonias, de 1833, rematada en man co índice levantado seguindo a forma que tiña outra anterior (C. Pereira, J. Suárez Otero, 1996: 114) .
A que aquí se garda ha de relacionarse co fondo do Museo da Trindade no Prado; entre outros: Alegoría da Fe, de Corrado Guiaquinto (C. Pereira, J. Suárez Otero, 1996: 99)
En tanto, nas vidreiras, a datar por 1975, faise nunha delas unha versión máis dun retrato de Alonso de Fonseca, que segue, no xeral, as formas doutros pintados e, nas outras, impóñense o seu escudo, coas estrelas que o particularizan.
A grande alfombra aquí existente é do tempo de Isabel II -concretamente, do momento do texto da Acta Rexia en 1859, publicada con motivo da visita da Raíña a esta Universidade-, e débese á Real Fábrica de Tapices. Faise eco da división provincial do Reino de Galicia, tal e como se concibiu en tempos de Javier de Burgos, como secretario de Estado de Fomento.
Por que o cambio de denominación para pasar a chamarse Salón de Graos, tal como se recoñece, por parte de Díaz y Díaz, en 1980? Na Universidade, desde mediados do século XIX e ata 1978, os reitores eran os xefes do ensino en todos os niveis no seu distrito e eran elixidos polo Ministerio ao que representaban. A partir de 1978 o Reitor é elixido polo Claustro e este acada outras dimensións, co que aquel espazo, pensado para reunións e actos con poucos participantes, deixa de ter sentido nunha conxuntura nova e adquire as funcións que hoxe se lle outorga: ser lugar para recepcións oficiais, para tomas de posesión de cargos académicos ou para imposición de distincións, entre outras.
Despois de 1980, este espazo sería enriquecido con outras pezas. Chega, así, ata aquí, o Crucificado en marfil, agasallo de Ramón Núñez Rodríguez, párroco de Cordeiro, en 1940; trátase dunha peza de mediados do século XVII que previamente estivera no despacho do Reitor.
Tamén se incorpora, en 1997, unha escultura que nos mostra a Santo Tomás de Aquino, patrón da Universidade.
A. Bugallo Rodríguez, 1995: A. Bugallo Rodríguez, “El Gabinete de Curiosidades”, en (catálogo de exposición) Gallaecia Fulget (1495-1995), Santiago de Compostela (Universidade de Santiago de Compostela), 1995, pp. 156-161.
M. C. Díaz y Díaz, 1980: M. C. Díaz y Díaz (coord.), La Universidad de Santiago de Compostela, Santiago de Compostela (Universidad de Santiago de Compostela), 1980.
J. M. García Iglesias: 2019: El franciscanismo en Galicia. Ayer y hoy de su patrimonio artístico, Santiago de Compostela (Eco Franciscano), 2019.
F. J. Limia Gardón, 2006: F. J. Limia Gardón, La proyección artística del monasterio cisterciense de Santa María de Oseira (De Dom Fray Suero de Oca (1485-1512) a Dom Fray Santiago Sola (1832-1835) ), Santiago de Compostela (tese de doutoramento dirixida por J. M. García Iglesias), Universidade de Santiago de Compostela, 2006.
C. Pereira, J. Suárez Otero, 1996: C. Pereira, J. Suárez Otero, “Los fondos artísticos”, en M. D. Vila Jato (coord.), El Patrimonio Histórico de la Universidad de Santiago de Compostela. Catálogo, Santiago de Compostela (Universidade de Santiago de Compostela, Parlamento de Galicia), 1996, pp. 83-155
M. D. Vila Jato, 1983: M. D. Vila Jato, Escultura Manierista, Santiago de Compostela, Arte Galega Sánchez Cantón, 1983.
M. D. Vila Jato, 1995: “La capilla del Colegio de Fonseca como referencia espiritual del primer pensamiento universitario”, en (catálogo de exposición) Gallaecia Fvlget: (1495-1995): cinco siglos de historia universitaria, Santiago de Compostela (Universidade de Santiago de Compostela), 1995, pp. 130-133.
Colección Espazos
