Vítor de Gumersindo Busto

Elvira Santiso García

José Manuel García Iglesias

Gumersindo Busto naceu en San Martiño de Laraño, Santiago (1872-1937). Emigra a Uruguai e, máis tarde, a Arxentina. A el débese a creación da Biblioteca América da universidade compostelá, inaugurada en 1926. O vítor co que se lle distingue parte dun retrato seu, nun marco ovalado que presenta, arriba, unha lenda que di: UNA, GRANDE, LIBRE; encima, na parte central, pode verse a aguia de San Xoán, utilizada no escudo de España da época na que se realiza esta pintura. Disponse unha ampla cartela baixo o citado retrato. É obra de 1947 e débese a Elvira Santiso.

O persoeiro

Gumersindo Busto Ingresou no Seminario de Compostela, onde permaneceu cinco anos. Aos quince emigrou. Licenciouse en Dereito en Buenos Aires en 1898. En 1904 pon en marcha a creación da Universidade Libre Hispanoamericana, para instalar en Santiago; deste proxecto, errado, xurdirá outro: o da Biblioteca América (Vid. M. Presas Beneyto, 2008, pp. 214-216). Tamén está vinculado ao Centro Galego de Buenos Aires do que será vicepresidente. En 1910 é nomeado socio de honra do Centro Galego da Habana.

A súa derradeira viaxe a Galicia dátase en 1909; entón asiste á Exposición Rexional e participa no Congreso de Emigración que organizou a Sociedade Económica de Amigos do País. Entre os froitos daquela viaxe cabe citar a súa iniciativa de poñer en marcha o Padroado da Universidade de Santiago que principia o seu labor en 1922. É nomeado Cabaleiro da Orde de Isabel a Católica en 1926, e doutor honoris causa en 1934 pola Universidade de Santiago (Vid. R. Pérez Santos, M. Presas Beneyto, 2004, pp. 73-87; R. Pérez Santos, 2004, pp. 73-87; http://emigracion.xunta.es/es/conociendo- galicia/ biograf% C3%Ada/ gumersindo-busto- villanueva; consulta: 13 de setembro de 2017). O doutoramento en cuestión, que non puido recoller xa Busto, faríaselle efectivo en 1940, momento no que se lle entrega á súa familia, en Buenos Aires, unha placa co título correspondente (M. Díaz y Díaz, 1980, p. 245). Nesta pode verse na parte alta unha cabeza de Minerva, centrada por unha arquitectura e, aos lados, os catro escudos das provincias galegas, dúas a cada parte.

Máis sobre o seu vítor

Aos lados deste vítor, e cubrindo o espazo de arriba ata abaixo, poden verse a cada lado unha figura -unha feminina, a da dereita, e outra masculina, na outra parte-, a modo de tenantes e cuxa configuración parte do mundo do grotesco, o que, unha vez máis, leva a unha cita renacentista á hora de elaborar unha composición. Os seus corpos, mesturando na parte superior o humano co vexetal na parte baixa, móstranse ocultando os seus rostros coa disposición dos brazos; o da dereita mantén pámpanos con uvas; o da outra parte, ramas de loureiro. Alúdese deste xeito, quizais, á produción (pámpanos con uvas) e á gloria (loureiro), que se debe vincular co que o personaxe en cuestión logrou e co recoñecemento merecido.

A ampla cartela, disposta baixo o retrato e enlazado con este por unha cuncha de vieira compostelá, di así: “D. GUMERSINDO BUSTO NACIÓ EN/ SANTIAGO DE COMPOSTELA EL 11 DE JU-/LIO DE 1872 Y FALLECIÓ EN BUENOS AI-/RES EL 21 DE JUNIO DE 1937/ AMÓ INTENSAMENTE A GALICIA Y SU UNI-/VERSIDAD. Y LOGRÓ TRAS PERSERVERANTE/ LABOR FUNDAR LA BIBLIOTECA AMÉRICA/ LA UNIVERSIDAD COMPOSTELANA/ RECOMPENSÓ SU ESFUERZO CONFIRIÉN/DELO EL TÍTULO DE / DOCTOR HONORIS CAUSA/ EN 31 DE OCTUBRE DE 1934.”

Será o 23 de abril de 1947 cando se coloque o vítor na Biblioteca América (A. Couceiro Freijomil, 1951, p. 150). Posteriormente estaría colocado no primeiro andar do claustro, no espazo da Facultade de Filosofía e Letras (A. Couceiro Freijomil, 1951, pp. 33-34). Con motivo do V Centenario, en 1995, volvería á Biblioteca América, agora no Colexio de Fonseca (Vid. J. M. García Iglesias, 2016, pp. 320-322).

O vítor como expoñente de honra universitaria

Xa desde os primeiros tempos da posta en marcha do Colexio de Fonseca debeuse de honrar a personaxes de relevo que tiveron relación con el mediante un vítor; aínda se conservan na fachada principal, cara ao lado sur, restos dun antigo do que pode verse en caracteres de gran formato parte dun nome.

Faise de tal modo mención a alguén concreto ao que se quere recoñecer, xa que esa é a finalidade das aclamacións, seguíndose neste sentido polo modo de pintar os caracteres en vermello, formas semellantes ás utilizadas entre outras institucións pola Universidade de Salamanca, na que este costume vai ter unha fonda e perseverante tradición.

Pero a factura de vítores ía plasmarse a partir do primeiro terzo do século XIX en obras pictóricas nas que se conxugan o recoñecemento a un determinado personaxe a través dunha imaxe, de cariz alegórico, e unha lenda co testemuño dos seus méritos persoais. Consérvanse tres entre os que gardou o Colexio de Santiago Alfeo, ou “Maior de Fonseca”: os de Benito Ramón Hermida, Manuel Pardo Ribadeneira e Jacobo María de Parga y Puga, citados por orde de antigüidade.

Bibliografía

A. Couceiro Freijomil, 1951: M. Álvarez Montes, Los Vitores de la Universidad (Tesis de licenciatura inédita dirigida por R. Otero Túñez, Santiago de Compostela (Universidad de Santiago de Compostela), 1967.

A. Couceiro Freijomil, 1951: A. Couceiro Freijomil, Diccionario Bio-Bibliográfico de escritores. Santiago de Compostela (Bibliófilos Gallegos), 1951, t. I.

M. Díaz y Díaz, 1980: M. Díaz y Díaz (coord.), La Universidad de Santiago, Santiago de Compostela (Universidad de Santiago), 1980.

J. M. García Iglesias, 2016: J. M. García Iglesias, Minerva, la Diosa de Compostela. Espacios y obras a relacionar con el saber, Santiago de Compostela (Andavira Editora- Consorcio de Santiago), 2016.

R. Pérez Santos, 2004: R. Pérez Santos, “Gumersindo Busto: Apuntamentos para unha biografía”, en P. Cagiao Vila, (coord.), Cen anos da Biblioteca América (1904-2004), Santiago de Compostela (Universidade de Santiago de Compostela), 2004, pp. 73-87.

R. Pérez Santos, M. Presas Beneyto, 2004: R. Pérez Santos, M. Presas Beneyto, “Gumersindo Busto: apuntes para una biografía”, en CAGIAO VILA, P. (coord.), Cen anos da Biblioteca América, Santiago de Compostela (Universidade de Santiago de Compostela), 2004, pp. 73-87.

M. Presas Beneyto, 2008: M. Presas Beneyto, "Retornos culturales: Gumersindo Busto y la Biblioteca América de la Universidad de Santiago de Compostela", Estudios Migratorios (2008), pp. 213-227.

Ficha técnica

Número de referencia: IBC0000336

Autoría: Elvira Santiso García

Título: Vítor de Gumersindo Busto

Temas:

Conmemorativo

Retrato

Masculino

Data: 1947

Técnicas:

Óleo

Dimensións:

Alto: 141cm Ancho: 106 cm

Materiais:

Táboa

Localización: Colexio ou Pazo de Fonseca

Gumersindo Busto

Elvira Santiso

Vítor

Biblioteca América

Real Universidade

Colexio de Fonseca

Colección Vítores

Obras relacionadas

Vítor de Gumersindo Laverde Ruiz

Elvira Santiso García

ca 1940

Laverde Ruiz naceu en Estrada, Santander (1835-1890) e desde os catro anos vivirá en Nueva, (Llanes), medrando nun ambiente tradicionalista. En 1876 trasládase a Santiago, á cátedra de Literatura Xeral e Española. Ao usar unha vieira, timbrando o retrato, relaciónase o personaxe dun xeito evidente con Compostela. Entre columnas, baixo o retrato, unha parella de figuras femininas aluden aos seus estudos: unha á Xurisprudencia e a outra a Filosofía e Letras. Tamén, neste caso, relaciónase o vítor con Elvira Santiso e dátase cara a 1940. Complétase cun longo epígrafe.

Vítor de Domingo Fontán

Elvira Santiso García

ca 1940

Neste vítor o retrato do personaxe (1788-1866) evoca o que pode verse nun dos nove medallóns do Paraninfo. Neste caso, pártese da obra máis significativa deste catedrático: o primeiro mapa de Galicia que pode considerarse realizado con criterios científicos e que vale como fondo non só ao retrato, senón tamén á cartela que se dispón abaixo, inserida nunha cruz de Santiago. Un globo terráqueo, unha regra, un compás, libros, algún mapa…, todo isto disposto nunha base que ocupa a parte inferior desta obra e que completa a composición proposta por Elvira Santiso, a pintora asinante desta obra.

Francisco Piñeiro Pérez

Elvira Santiso García

1940

Pertencente xunto con Mariano Tito Vázquez á Xeración do 98, Elvira Santiso converteuse nunha das principais retratistas da sociedade compostelá das primeiras décadas do século XX. Neste caso, retrata a Francisco Piñeiro Pérez, decano da Facultade de Medicina da Universidade de Santiago de Compostela. Trátase dun retrato de medio corpo, no que se presenta ao personaxe en lixeiro escorzo, contribuíndo así a aumentar a sensación espacial a pesar de que o fondo é neutro. O personaxe vai vestido cun traxe negro e camisa branca; leva as insignias coas que fois condecorado, entre as que se encontra a medalla peitoral -indicativo da súa condición de membro académico-. A solidez do debuxo presente neste retrato é unha clara débeda de Fenollera, de quen foi discípula, así como a gama cromática a base de grises. A autora logra transmitir o carácter psicolóxico do retratado e a caracterización dos rasgos fisionómicos do mesmo, o que queda acentuado mediante a luz. Asinado no a.i.e. : "Elvira Santiso"

José Varela Montes

Elvira Santiso García

1950

Seguindo o modelo do retrato que Dionisio Fierros fixera de José Varela Montes en 1874 (1796-1868), Elvira Santiso realiza outro do que fora decano da facultade de Medicina; o retrato, de medio corpo, representa o personaxe case frontal, aínda que lixeiramente xirado, o que contribúe a crear a sensación de espazo, xa que o sitúa ante un fondo neutro. Centra a atención no rostro ao iluminalo directamente, tentando transmitir o carácter do personaxe, dando a apariencia de serenidade. Represéntase Varela Montes cun traxe negro e camisa branca adornado coas condecoracións que recibiu; a banda e a Cruz da Orde de Isabel a Católica, a cruz da Orde de Carlos III e a Medalla ao Mérito en Medicina.